Theo thống kê, có 15-20% trẻ từ 3-5 tuổi bị mắc những bệnh về mắt, trong đó trầm trọng nhất là tình trạng nhược thị ảnh hưởng 3% trẻ em thế giới. Việt Nam có khoảng 3 triệu trẻ mắc bệnh lý nhược thị (nguồn: Báo Nhân Dân), gây ra giảm thị lực – đây là một con số đáng báo động đòi hỏi gia đình, nhà trường và y tế xã hội kết hợp chặt chẽ bảo vệ đôi mắt cho con.
Bài viết này sẽ đề cập tất cả các vấn đề về nhược thị hay còn gọi là bệnh mắt lười. Bạn sẽ được tìm hiểu về mắt lười là gì, nguyên nhân gây nhược thị và cách khắc phục bệnh “mắt lười” bằng miếng che mắt, bài tập mắt và (trong một số trường hợp) phẫu thuật mắt lười cùng một số thông tin hữu ích khác.
Contents
Mắt nhược thị là gì?
Mắt nhược thị (amblyopia) hay còn gọi là “mắt lười” (lazy eye) là hiện tượng suy giảm khả năng hoạt động và sự kém phát triển về chức năng của cơ quan thị giác, trong đó mắt không đạt được thị lực bình thường, ngay khi đã sử dụng kính mắt theo toa hoặc kính áp tròng.
Chứng nhược thị xảy ra ở trẻ em và trong hầu hết các trường hợp mắc phải thường chỉ có một mắt bị ảnh hưởng. Nhưng trong một số trường hợp đặc biệt, nhược thị có thể xảy ra ở cả hai mắt.
Trẻ bị nhược thị có thể chữa khỏi nếu được chẩn đoán sớm và điều trị đúng. Ngược lại, nếu không được điều trị có thể gây mất thị lực vĩnh viễn ở mắt bị ảnh hưởng.
Dấu hiệu và triệu chứng nhược thị
Mắt nhược thị thường là vấn đề phát triển thị lực của trẻ sơ sinh vì vậy các triệu chứng của mắt lười đôi khi có thể khó phát hiện.
Có nhiều dấu hiệu biểu hiện bệnh nhược thị, trong đó lệch mắt (hay còn gọi là mắt lé, mắt lác) là hình thái nhược thị phổ biến nhất.
Cách giúp bạn nhận biết liệu con bạn có bị nhược thị hay không?
Trong trường hợp bạn nhận thấy con của bạn bị lác mắt hoặc gặp một số sai lệch mắt rõ ràng khác, hãy lên lịch hẹn với bác sĩ ngay lập tức – tốt nhất là với bác sĩ nhãn khoa hoặc bác sĩ nhãn khoa chuyên về thị lực của trẻ em.
Một cách khác giúp bạn nhận biết về chứng nhược thị ở con của bạn đó là nếu bé khóc hoặc quấy khóc khi bạn che một mắt.
Bạn có thể thử kiểm tra sàng lọc đơn giản này ngay tại nhà cho con bằng cách đơn giản là che mắt của con bạn (mỗi lần một mắt) khi bé đang thực hiện một nhiệm vụ trực quan, chẳng hạn như xem tivi.
Tuy nhiên một xét nghiệm sàng lọc đơn giản như vậy không thể thay thế cho kiểm tra mắt toàn diện. Vì vậy điều quan trọng là cần có sự quan tâm, chú ý của các bậc cha mẹ đối với con em mình và nên hẹn lịch kiểm tra mắt lần đầu tiên cho con bạn vào khoảng 6 tháng tuổi để đảm bảo thị lực phát triển bình thường và đôi mắt hoạt động đồng đều.
Nguyên nhân gây ra chứng nhược thị?
Dựa trên các nguyên nhân cơ bản, phân loại được ba loại mắt nhược thị:
Nhược thị do lé mắt
Nhược thị do lé mắt (Strabismic amblyopia) là nguyên nhân nhược thị phổ biến nhất.
Để tránh tầm nhìn đôi gây ra bởi mắt kém, não sẽ bỏ qua đầu vào thị giác từ mắt bị lệch, dẫn đến nhược thị ở mắt đó.
Nhược thị do tật khúc xạ
Nhược thị do tật khúc xạ bao gồm cận thị, viễn thị, loạn thị và lệch khúc xạ (độ khúc xạ ở hai mắt không bằng nhau) được gọi là nhược thị khúc xạ (Refractive amblyopia)
Ví dụ, một mắt có thể bị cận thị hoặc viễn thị đáng kể, trong khi mắt còn lại thì không. Hoặc trường hợp khác, một mắt có thể bị loạn thị đáng kể và mắt còn lại thì không. Trong những trường hợp như vậy, não dựa vào mắt có ít tật khúc xạ, từ đó “điều chỉnh” tầm nhìn mờ từ mắt kia, gây ra nhược thị ở mắt đó do không sử dụng được.
Suy nhược thị giác (Deprivation amblyopia)
Đây là loại bệnh mắt lười gây ra bởi võng mạc có thể không nhận được kích thích gì vì có sự cản trở đường đi của ánh sáng tới võng mạc, gây ra nhược thị chẳng hạn như đục thủy tinh thể bẩm sinh.
Điều trị kịp thời đục thủy tinh thể bẩm sinh bằng phẫu thuật đục thủy tinh thể là điều cần thiết cho phép sự phát triển thị giác bình thường và ngăn ngừa khuyết tật thị giác do lười biếng gây ra.
Phương pháp điều trị nhược thị
Khi điều trị, tùy theo nguyên nhân gây bệnh, bác sĩ có thể áp dụng nhiều phương pháp khác nhau. Trong một số trường hợp nhược thị khúc xạ (mắt lười do tật khúc xạ không đồng đều), thị lực bình thường có thể đạt được chỉ bằng cách điều trị hoàn toàn các tật khúc xạ ở cả hai mắt bằng kính gọng hoặc kính áp tròng.
Tuy nhiên, thông thường phương pháp bịt mắt lành để chữa nhược thị buộc não phải chú ý đến đầu vào thị giác từ mắt “lười biếng” và cho phép phát triển thị lực bình thường trong mắt đó, được ứng dụng nhiều nhất do có hiệu quả nhanh, cao và dễ thực hiện nhất.
Điều trị chứng nhược thị (mắt lười do mắt lệch) thường liên quan đến phẫu thuật mắt lệch để căn chỉnh mắt, sau đó sử dụng miếng dán mắt che mắt lành và một số hình thức trị liệu bằng mắt (cụ thể bài tập mắt lười) giúp tập luyện phục hồi chức năng thị giác.
Nếu con bạn tháo miếng che mắt trong quá trình điều trị nhược thị thì sao?
Nếu bạn gặp nhiều rắc rối với việc con bạn tháo miếng dán mắt, bạn có thể xem xét dùng hai phương pháp sau đây:
Dùng kính áp tròng giả
Một chiếc kính áp tròng giả (hay còn gọi là kính áp tròng thẩm mỹ) được thiết kế đặc biệt để ngăn ánh sáng chiếu vào mắt lành và đặc biệt không ảnh hưởng đến ngoại hình của con bạn.
Mặc dù kính áp tròng giả có chi phí cao hơn miếng dán mắt và yêu cầu cần kiểm tra và lắp kính áp tròng nhưng điều kỳ diệu và hiệu quả mà chúng mang lại rất cao (đặc biệt trong các trường hợp khó điều trị).
Dùng thuốc nhỏ mắt atropin
Ngoài ra, ở một số trẻ em, thuốc nhỏ mắt atropin đã được sử dụng thành công để điều trị mắt lười. Việc cần làm là nhỏ một giọt vào bên mắt lành của con bạn mỗi ngày. (Bác sĩ nhãn khoa sẽ hướng dẫn cụ thể cho bạn cách thực hiện phương pháp này.)
Atropine giúp làm mờ tầm nhìn cận cảnh bên mắt lành, điều này buộc con bạn phải sử dụng mắt bị nhược thị nhiều hơn, từ đó cải thiện chức năng thị lực của mắt “lười” mà không cần phải đeo miếng che mắt cho mắt tốt.
Bên cạnh đó, một lợi thế khác của việc sử dụng thuốc nhỏ mắt atropin để điều trị mắt lười, đó là bạn sẽ không phải kiểm tra liên tục để đảm bảo liệu con bạn có đang đeo miếng che mắt hay không. Điều này giúp tiết kiệm thời gian cho bậc phụ huynh và tăng tính thẩm mỹ khi điều trị cho con.
Thuốc nhỏ mắt atropin tác dụng đã được chứng minh
Một nghiên cứu trên 419 trẻ em dưới 7 tuổi bị chứng nhược thị chỉ ra rằng liệu pháp sử dụng atropin mang lại kết quả tương đương với phương pháp sử dụng miếng dán mắt (cải thiện thị lực ở mắt bị nhược thị chỉ tốt hơn một chút ở nhóm sử dụng miếng dán mắt so với nhóm sử dụng atropin). Do đó, một số bác sĩ chăm sóc mắt đang sử dụng atropin như là lựa chọn đầu tiên của họ trong điều trị nhược thị so với phương pháp sử dụng miếng dán mắt.
Tuy nhiên, atropin có tác dụng phụ cần được xem xét – bao gồm độ nhạy sáng (vì mắt tốt liên tục bị giãn) và khó nhìn rõ các vật ở gần trong quá trình điều trị.
Cách điều trị nhược thị ở trẻ lớn và người lớn
Trong nhiều năm, các chuyên gia tin rằng nếu điều trị nhược thị không được bắt đầu từ rất sớm thì không thể cải thiện thị lực. Thời kỳ quan trọng để can thiệp được cho là khoảng 8 tuổi.
Tuy nhiên, tại thời điểm hiện nay, có vẻ như trẻ lớn và thậm chí cả người lớn bị mắt lười lâu năm có thể được lợi từ điều trị nhược thị bằng cách sử dụng các chương trình máy tính kích thích thay đổi thần kinh dẫn đến cải thiện thị lực và độ nhạy tương phản.
Chương trình điều trị này (được gọi là RevitalVision) – đã giúp cải thiện thị lực ở trẻ lớn hơn với mắt lười và người lớn bị nhược thị từ lâu. Việc điều trị thường bao gồm 40 buổi huấn luyện mỗi lần 40 phút, được thực hiện trong khoảng thời gian vài tuần.
Trong một nghiên cứu lâm sàng trên 44 trẻ em và người lớn bị lười mắt (trong độ tuổi từ 9 đến 54 tuổi), 70,5% người tham gia đã cải thiện thị lực từ 2 dòng trở lên trên biểu đồ mắt chuẩn sau khi thực hiện chế độ RevitalVision đầy đủ phiên.
Phương pháp RevitalVision được FDA phê chuẩn cho điều trị nhược thị trên máy vi tính ở bất cứ ai từ 9 tuổi trở lên với thị lực điều chỉnh tốt nhất là 20/100 hoặc tốt hơn ở mắt lười và ít hoặc không bị lác.
Phẫu thuật nhược thị
Trong nhiều trường hợp bị nhược thị, phải phẫu thuật để căn chỉnh mắt đúng cách trước khi phát huy tác dụng của việc sử dụng phương pháp che mắt, sử dụng atropin và / hoặc các bài tập mắt cho mắt lười.
“Phẫu thuật mắt lười” là một thuật ngữ không chính xác. Thuật ngữ chính xác để mô tả phẫu thuật làm thẳng mắt là “phẫu thuật mắt lác“.
Đôi khi, người điều trị mắt lác cần nhiều hơn một cuộc phẫu thuật lác để đạt được sự liên kết mắt đầy đủ. Ngoài ra, kính mắt đặc biệt vẫn có thể được yêu cầu sau phẫu thuật lác để cho phép hai mắt làm việc cùng nhau, từ đó điều trị mắt lười biếng có hiệu quả.
Hãy nhớ rằng: Bạn cần phát hiện sớm mắt lười là điều cần thiết để có kết quả điều trị tốt nhất. Cụ thể, hãy lên lịch kiểm tra mắt định kỳ cho con bạn bắt đầu từ 6 tháng tuổi và một lần nữa ở tuổi 3 để ngăn ngừa các vấn đề về thị lực do nhược thị gây ra.
Tóc mái ít khi gây ra mắt lười hay không?
Bạn có thể đã đọc gần đây rằng tóc mái dài qua một hoặc cả hai mắt có thể gây ra các vấn đề về thị giác và thậm chí về lâu về dài có thể gây ra nhược thị. Điều đó là hoàn toàn sai.
Đúng! Tóc mái có thể gây ra chứng mắt lười, nhưng chỉ khi:
- Con bạn đang trong giai đoạn hệ thống thị giác vẫn đang phát triển.
- Một mắt bị che phủ hoàn toàn bởi tóc mái đến nỗi đứa trẻ không thể nhìn rõ bất cứ thứ gì.
- Tóc mái dài che mắt suốt cả ngày.
Vì vậy, nếu tóc mái của con bạn mọc, đừng lo lắng về nó nhé. Bạn có thể tham khảo thêm các bệnh về mắt khác để tìm hiểu thêm về thế giới nhãn khoa nhé. Hi vọng bài viết này hữu ích với bạn.