Hiện nay, rất nhiều bác sĩ nhãn khoa đang tranh cãi về việc có nên sử dụng liệu pháp thị lực hay không. Nhiều người cho rằng các liệu pháp thị lực cho trẻ em rất hữu ích, đặc biệt đối với một số vấn đề thị thực của trẻ em. Tuy nhiên, một số khác thì lại cho rằng không nên sử dụng những liệu pháp thị lực vì không thực sự hiệu quả.
Bài viết này sẽ giúp bạn trả lời câu hỏi: Có nên thực hiện các liệu pháp thị lực cho mắt của trẻ em? Đọc xong bài viết này, chúng tôi hi vọng bạn sẽ có thể tự đưa ra được câu trả lời cho mình.
Contents
Liệu pháp thị lực là gì?
Liệu pháp thị lực (Vision therapy) là các biện pháp để khắc phục một số vấn đề thị lực và cải thiện các thị giác mà không cần phẫu thuật.
Nếu đeo kính mắt hay kính áp tròng chỉ giúp bạn cải thiện các vấn đề thị lực, trong khi phẫu thuật làm thay đổi giải phẫu của mắt và các cơ quan xung quanh; thì liệu pháp thị lực giúp hệ thống thị giác của bạn tự điều chỉnh.
Liệu pháp thị lực giống như liệu pháp vật lý phối hợp giữa mắt và các bộ phận của não điều khiển thị lực. Khi thực hiện các liệu pháp thị lực, các bác sĩ sẽ cần đến một số công cụ hỗ trợ như ống kính, lăng kính, bộ lọc, và các dụng thị giác máy tính khác. Các thiết bị như bảng cân bằng, máy đếm nhịp, và dụng cụ thị giác cũng có thể đóng một vai trò quan trọng trong chương trình trị liệu thị lực này.
Điều quan trọng là liệu pháp thị lực cần có sự kết hợp giữa bác sĩ nhãn khoa, các nhà trị liệu thị lực, bệnh nhân, và cả cha mẹ nếu người tham gia trị liệu là trẻ em.
Liệu pháp thị lực có thể giúp bạn nhìn rõ và thoải mái hơn so với đeo kính mắt, kính áp tròng, và phẫu thuật. Nhiều nhà nghiên cứu chỉ ra rằng các liệu pháp thị lực có thể khắc phục các vấn đề về mắt gây cản trở việc đọc ở trẻ em trong độ tuổi đến trường. Ngoài ra, các liệu pháp này cũng có thể giúp giảm bớt căng thẳng cho mắt và khắc phục các triệu chứng khác của hội chứng thị giác máy tính (CVS) mà nhiều trẻ em và người lớn gặp phải.
Trị liệu chỉnh hình và tầm nhìn
Liệu pháp thị lực đôi khi được gọi là liệu pháp thị giác, đào tạo tầm nhìn, đào tạo thị giác hoặc đơn giản là “VT”, viết tắt của từ visual training.
Một tên gọi khác liệu pháp thị lực là “orthoptics”. Thuật ngữ này được hiểu theo nghĩa đen là “làm thẳng mắt”, xuất hiện từ những năm 1850 và bao gồm các kỹ thuật rèn luyện cơ mắt với mục đích làm cho mắt thẳng và đẹp hơn khi bị lác.
Orthoptics có thể là một loại hình đào tạo về thị lực, nhưng thuật ngữ “orthoptics” không đồng nghĩa với “liệu pháp thị lực”, biện pháp bao gồm một loạt các kỹ thuật được sử dụng để điều trị nhiều vấn đề về thị lực.
Tập trung vào việc điều chỉnh cơ mắt và sự liên kết của mắt, liệu pháp thị giác giúp tối ưu hóa toàn bộ hệ thống thị giác, bao gồm mắt và các khu vực của não điều khiển thị giác và các chức năng liên quan. Bằng cách điều trị toàn bộ hệ thống thị giác, liệu pháp thị lực giúp thay đổi các hành vi phản xạ để tạo ra một phương pháp chữa trị lâu dài.
Trong nhiều trường hợp mắc bệnh lác, liệu pháp thị lực có thể là một lựa chọn điều trị tốt hơn phẫu thuật. Biện pháp trị liệu này còn có thể bổ trợ cho bạn trước và sau phẫu thuật để tăng khả năng thành công của phẫu thuật.
Liệu pháp thị lực ở Việt Nam
Hầu hết liệu pháp thị lực được thực hiện tại Việt Nam sẽ được kê toa và theo dõi bởi bác sĩ nhãn khoa có chuyên môn cao.
Bác sĩ nhãn khoa chuyên về trị liệu thị lực – đặc biệt là những người có chuyên về phát triển thị lực và thị lực của trẻ em được gọi là bác sĩ nhãn khoa nhi. Các bác sĩ đa số đều có mặt tại các bệnh viện mắt lớn tại Việt Nam như: Bệnh viện mắt trung ương, bệnh viện mắt Sài Gòn, Bệnh viện đa khoa quốc tế Vinmec…
Bằng chứng khoa học của liệu pháp thị lực
Có lẽ bạn đã từng nghe câu ngạn ngữ “Bạn không thể dạy cho một con chó già những mánh khóe mới.” Câu này có nghĩa là những thứ đi vào lối mòn thường không thể tiếp nhận được cái mới. Những nghiên cứu gần đây trong lĩnh vực thần kinh học cho thấy rằng câu ngạn ngữ này không hoàn đúng. Thực tế rằng, chỉ cần một chút thời gian và nỗ lực, não người có thể tiếp thu thêm một lượng kiến thức khổng lồ.
Các nghiên cứu cho thấy bộ não của con người có một lượng nơron thần kinh đáng kể có khả năng thay đổi cấu trúc và chức năng để đáp ứng với các kích thích bên ngoài. Và những thay đổi thần kinh trong não, thường được cho là chỉ xảy ra trong thời trẻ, đã được chứng minh là xảy ra ở người lớn.
Ví dụ, những người đánh máy trưởng thành có kinh nghiệm trải qua đào tạo dài hạn để cải thiện kỹ năng bàn phím có sự gia tăng khối lượng chất xám trong não. Điều này cho thấy việc học không chỉ ảnh hưởng đến chức năng mà còn cả cấu trúc não.
Những nghiên cứu gần đây về nơ-ron thần kinh chứng minh những gì nhiều chuyên gia trị liệu thị lực đã nói trong nhiều năm: các chương trình trị liệu thị lực có thể gây ra những thay đổi thần kinh, giúp điều chỉnh các vấn đề về thị lực và cải thiện hiệu suất thị giác.
Một số chuyên gia cho rằng một số dị tật liên quan đến sự phát triển thị lực, nhận thức thị giác, hoặc chức năng thị giác có thể bị ảnh hưởng bởi sự nơ ron thần kinh. Nếu điều này là đúng, có khả năng những vấn đề về thị lực tương tự có thể được điều trị thành công bằng liệu pháp thị lực.
Một số vấn đề về mắt có thể được điều trị nhờ liệu pháp thị lực
Bạn có thể điều trị bằng liệu pháp thị lực nếu gặp một trong các vấn đề sau:
Chứng nhược thị
Chứng nhược thị (hay còn được gọi là “mắt lười”) là một vấn đề về thị lực trong đó mắt không đạt được thị lực bình thường, thường là do lác hoặc các vấn đề khác của việc ghép mắt.
Bệnh lác:
Sự thành công của liệu pháp thị lực cho bệnh lác phụ thuộc vào hướng, cường độ, và tần suất của mắt. Liệu pháp thị lực đã được chứng minh là có hiệu quả để điều trị một dạng lác không liên tục được gọi là thiểu năng hội tụ. Người mắc phải bệnh này thường không có khả năng giữ cho mắt được căn chỉnh một cách chính xác khi đọc mặc dù đang nhìn thẳng vào các vật ở xa.
Các bệnh lác khác:
Bệnh lác có tên là phorias gây ra mỏi mắt khi đọc cũng có thể được giảm thiểu bằng liệu pháp thị lực.
Rối loạn chuyển động mắt:
Các nghiên cứu đã chỉ ra liệu pháp thị lực có thể cải thiện độ chính xác của chuyển động mắt trong khi đọc hoặc trong các công việc cận cảnh khác.
Rối loạn tầm nhìn:
Một số nghiên cứu khác cho thấy các kỹ năng tập trung xa gần có thể được cải thiện bởi đào tạo tầm nhìn.
Các vấn đề khác:
Các vấn đề về thị lực khác mà liệu pháp thị lực có thể có hiệu quả bao gồm các rối loạn về thị giác, các vấn đề về mắt liên quan đến khuyết tật bẩm sinh và các vấn đề về thị lực liên quan đến chấn thương não mắc phải (chẳng hạn như do đột quỵ).
Một số nhầm lẫn về liệu pháp thị lực
Bạn không nên nhầm lẫn liệu pháp thị lực với các chương trình tự cải thiện thị lực được quảng cáo trực tuyến hoặc trên truyền hình hứa hẹn bạn có thể vứt bỏ kính sau khi thực hiện một loạt các bài tập luyện về mắt.
Các chương trình này không được Hiệp hội đo thị lực quốc tế hoặc các tổ chức chăm sóc mắt chuyên nghiệp khác chứng thực và không có nghiên cứu khoa học nào tuyên bố rằng các chương trình tự cải thiện mắt có thể khắc phục các cận thị hoặc các tật khúc xạ khác.
Bên cạnh đó, bài tập trị liệu tại nhà mang tên “Pencil push-ups” (đẩy bút chì) được bác sĩ nhãn khoa khuyên dùng cũng không phải là một chương trình trị liệu thị lực hoàn chỉnh. “Đẩy bút chì” là một bài tập chỉnh hình trong đó: một người nhìn vào chữ in nhỏ trên cây bút chì giữ ở khoảng cách dài bằng một cánh tay, sau đó từ từ di chuyển bút chì đến gần mắt của mình trong khi duy trì sự tập trung vào các chữ cái. Một số bác sĩ khuyên mọi người thực hiện biện pháp này tại nhà để giảm căng thẳng mắt và các triệu chứng khác gây ra do thiểu năng hội tụ (CI).
Tuy nhiên, một nghiên cứu được công bố trên tạp chí y học Archives of Ophthalmology cho thấy bài tập đẩy bút chì tại nhà không hiệu quả đối với trẻ em mắc CI. Nghiên cứu khác cho thấy một chương trình điều trị thị lực dài 12 tuần có thể chữa trị thiểu năng hội tụ ở hơn một nửa số trẻ em phù hợp với độ tuổi được điều trị bằng phương pháp này.
Một nghiên cứu cũng cho thấy trong số 221 trẻ em từ 9 đến 17 tuổi bị hội chứng không có triệu chứng, 73% được điều trị thị lực tại văn phòng kết hợp với các bài tập tại nhà có kết quả thành công hoặc cải thiện, so với 43% những người thực hiện đẩy bút chì bài tập ở nhà.
Mặc dù bác sĩ nhãn khoa khuyến khích bệnh nhân mắc chứng thiểu năng hội tụ thực hiện liệu pháp đẩy bút chì tại nhà. Tuy nhiên biện pháp này có hoặc không cải thiện thị lực của các bệnh nhân sau các lần tái khám. Các nhà nghiên cứu cho rằng một chương trình trị liệu tại chỗ với sự giám sát chặt chẽ để hỗ trợ các bài tập chỉnh hình tại nhà là phương pháp điều trị không phẫu thuật hiệu quả nhất cho vấn đề thị lực này.
Đào tạo thị lực trong thể thao
Đào tạo thị lực thể thao không phải là liệu pháp thị lực, tuy nhiên phương pháp này có một số điểm tương đồng với liệu pháp thị lực. Bác sĩ nhãn khoa và bác sĩ chuyên khoa về thị lực thể thao có thể cung cấp các chương trình đào tạo thị lực phù hợp cho bất cứ ai quan tâm đến việc tối ưu hóa năng lực thị giác cho các môn thể thao cụ thể. Nhiều vận động viên Olympic và các vận động viên chuyên nghiệp đã có thể cải thiện được thành tích sau khi tham gia các chương trình đào tạo tầm nhìn thể thao.
Các chương trình đào tạo thị lực thể thao thường được thiết kế nhằm nâng cao năng lực thị giác của một người cho một môn thể thao cụ thể thay vì chỉ khắc phục vấn đề về thị lực. Trong trường hợp này, thuật ngữ “đào tạo thị lực” được ưa thích hơn “liệu pháp thị lực.” Tuy nhiên, một số kỹ thuật được sử dụng trong huấn luyện thị lực thể thao tương tự như các kỹ thuật được sử dụng trong liệu pháp thị lực.
Liệu pháp thị lực và khuyết tật học tập liệu có liên quan nhau không?
Các bác sĩ nhãn khoa có ý kiến khác nhau về mối quan hệ giữa các vấn đề thị lực và khuyết tật học tập (learning disabilities). Nhiều bác sĩ cho rằng liệu pháp thị lực có thể điều trị một số loại khuyết tật học tập. Những chuyên gia này cho rằng trong nhiều trường hợp, trẻ em mắc khuyết tật học tập cũng có những vấn đề về thị lực tiềm ẩn, dẫn đến các trở ngại trong quá trình học tập. Những vấn đề về thị lực này có thể được điều trị thành công bằng liệu pháp thị lực, giúp cải thiện khả năng học tập chung của trẻ.
Trong khi đó, nhiều bác sĩ nhãn khoa lại cho rằng liệu pháp thị lực là không hiệu quả trong việc điều trị bất kỳ loại vấn đề học tập nào và khẳng định rằng không có bằng chứng khoa học nào chứng minh cho việc điều chỉnh các vấn đề về thị lực làm giảm mức độ nghiêm trọng của khuyết tật học tập.
Những bước đầu tiên
Nếu bạn nghĩ rằng con bạn có vấn đề về thị lực có thể ảnh hưởng đến hoạt động ở trường hoặc lúc chơi thể thao, điều đầu tiên bạn nên làm là lên lịch kiểm tra mắt định kỳ để loại trừ cận thị, viễn thị hoặc loạn thị cho trẻ.
Nếu các bác sĩ kết luận rằng con bạn không cần đeo kính (hoặc không có thay đổi trong đơn thuốc kính mắt hiện tại của trẻ) và mỗi mắt có thị lực 10/10, bạn vẫn nên lưu ý rằng vấn đề về thị lực vẫn có thể tồn tại. Bởi vì biểu đồ được sử dụng để kiểm tra mắt định kỳ chỉ kiểm tra tầm nhìn từ xa của một người và không kiểm tra tất cả các khía cạnh khác của năng lực thị giác.
Để phân tích kỹ lưỡng về thị lực của con bạn, bao gồm các bài kiểm tra đánh giá các kỹ năng nhìn cần thiết để trẻ có thể đọc hiệu quả, bạn nên đưa con đến bác sĩ nhãn khoa chuyên về thị giác hai mắt, trị liệu thị lực, hoặc phát triển thị lực để được kiểm tra một cách toàn diện.
Các xét nghiệm được sử dụng để chẩn đoán các vấn đề về thị lực không khúc xạ khác với khám mắt định kỳ bởi hầu hết các bác sĩ nhãn khoa. Thông thường các xét nghiệm này được thực hiện trong khoảng thời gian dài hơn và bao gồm một số bài kiểm tra về khả năng hợp tác của mắt, nhận thức sâu, tập trung, chuyển động của mắt, kỹ năng thị giác, hoặc kỹ năng nhận thức thị giác.
Cuối cùng, bác sĩ sẽ đánh giá chi tiết về các kỹ năng thị giác của con bạn. Nếu các bác sĩ chẩn đoán rằng con bạn có mắc vấn đề về thị lực, họ sẽ khuyên bạn nên cho con tham gia các chương trình trị liệu thị lực. Trong trường hợp này, bạn hãy chắc chắn thông tin về thời gian điều trị và tỷ lệ thành công đối với loại trị liệu thị lực. Ngoài ra, bạn hãy hỏi các bác sĩ về những tiêu chí được sử dụng để xác định điều trị “thành công.”
Bên cạnh đó, bạn cũng nên biết rõ về chi phí dự kiến của chương trình trị liệu, và liệu bất kỳ chi phí nào sẽ được bảo hiểm bởi chính sách bảo hiểm sức khỏe hoặc bảo hiểm thị lực của bạn. Trong nhiều trường hợp, liệu pháp thị lực được chi trả bởi các chương trình bảo hiểm, do đó nên đọc rõ chính sách của hãng bảo hiểm bạn đã mua nhé.