Có thể bạn chưa biết, ánh sáng phức tạp hơn nhiều so với những gì bạn nghĩ. Trong cuộc sống hàng ngày, mắt chúng ta tiếp xúc với vô vàn các tia sáng (có thể vô hình hoặc hữu hình). Chẳng hạn, khi bạn vừa mở mắt thức dậy, bạn đã bắt gặp ngay ánh sáng mặt trời, ánh sáng từ đèn điện trong nhà, ánh sáng từ máy tính laptop hay điện thoại,…
Hầu hết mọi người đều ý thức được rằng: ánh sáng mặt trời không những chứa các tia sáng nhìn thấy được (ánh sáng khả kiến) mà còn bao gồm cả các tia cực tím có hại cho da. Tuy nhiên, vẫn có nhiều người không biết rằng ánh sáng nhìn thấy được phát ra từ mặt trời còn gồm một dải tia sáng có màu sắc khác nhau cũng như chứa đựng mức năng lượng khác nhau.
Contents
Ánh sáng xanh là gì?
Ánh sáng xanh là một loại ánh sáng có bước sóng ngắn (khoảng 380-500 nm) và mang năng lượng cao. Nó có mặt trong ánh sáng tự nhiên từ Mặt Trời và cũng được phát ra từ các nguồn nhân tạo như màn hình điện thoại, máy tính, tivi, đèn LED và đèn huỳnh quang.
Ánh sáng mặt trời là một dải các tia sáng với các màu: đỏ, cam, vàng, lục, lam, chàm, tím. Có được sự khác nhau từ các màu này xuất phát từ năng lượng và bước sóng của các tia (hay còn được gọi là bức xạ điện từ). Quang phổ của các màu này kết hợp lại, tạo ra cái mà chúng ta vẫn thường gọi là “ánh sáng mặt trời” (ánh sáng trắng).
Hiểu một cách đơn giản về mặt vật lý thì bước sóng của tia sáng tỷ lệ nghịch với năng lượng mà chúng mang. Các tia sáng có bước sóng càng dài thì chứa càng ít năng lượng và ngược lại.
Các tia hồng ngoại nằm ngoài đầu đỏ của phổ ánh sáng khả kiến, tuy nóng lên nhưng lại vô hình. Một ví dụ điển hình phát ra các tia hồng ngoại ở xung quanh chúng ta chính là “bếp hồng ngoại hâm nóng thức ăn”.
Ở đầu kia của phổ ánh sáng khả kiến chính là ánh sáng tím. Đây chính là lí do tại sao bức xạ điện từ vô hình nằm ngoài phổ ánh sáng khả kiến được gọi là bức xạ cực tím – Tia UV.
Những tác hại và lợi ích của tia UV
Tia UV có năng lượng cao hơn so với tia ánh sáng nhìn thấy (bao gồm cả ánh sáng xanh), điều này khiến chúng có khả năng tạo ra những thay đổi trên da, dẫn đến hiện tượng rám nắng. Các bóng đèn trong buồng tắm nắng phát ra một lượng tia UV được kiểm soát nhằm mục đích này.
Tuy nhiên, tiếp xúc quá nhiều với tia UV có thể gây cháy nắng đau đớn — và thậm chí tệ hơn, có thể dẫn đến ung thư da. Những tia này cũng có thể gây bỏng mắt do ánh nắng, một tình trạng được gọi là viêm giác mạc do ánh sáng hay còn gọi là mù tuyết.
Tuy nhiên, bên cạnh những tác hại, tia cực tím mang lại nhiều lợi ích cho cơ thể nếu tiếp xúc ở mức độ hợp lý. Nó giúp tổng hợp vitamin D, giúp xương chắc khỏe và tăng cường hệ miễn dịch. Ngoài ra, tia UV còn cải thiện tâm trạng bằng cách kích thích sản sinh serotonin, giảm căng thẳng và trầm cảm. Trong y học, tia cực tím được sử dụng để điều trị các bệnh da liễu như vảy nến, bạch biến. Đồng thời, nó cũng hỗ trợ tiêu diệt vi khuẩn, tăng cường miễn dịch và điều hòa nhịp sinh học, giúp giấc ngủ tốt hơn.
Ánh sáng nhìn thấy và ánh sáng xanh
Thông thường, các nhà khoa học cho rằng quang phổ ánh sáng nhìn thấy bao gồm bức xạ điện từ có bước sóng từ 380 nanomet (nm) ở đầu xanh của quang phổ đến khoảng 700 nm ở đầu đỏ. (1 nanomet bằng một phần tỷ mét — tức là 0.000000001 mét)
Ánh sáng xanh thường được định nghĩa là ánh sáng nhìn thấy có bước sóng từ 380 đến 500 nm. Đôi khi, ánh sáng xanh được chia nhỏ hơn thành ánh sáng xanh-tím có năng lượng cao hơn (khoảng 380 đến 450 nm) và ánh sáng xanh-ngọc có năng lượng thấp hơn (khoảng 450 đến 500 nm).
Như vậy, khoảng một phần ba tổng lượng ánh sáng nhìn thấy được coi là ánh sáng có năng lượng cao (HEV) hay còn gọi là ánh sáng xanh.
Đặc điểm chính của ánh sáng xanh
Dưới đây là một số những đặc điểm quan trọng về ánh sáng xanh mà bạn nên biết:
-
Ánh sáng xanh có mặt ở mọi nơi
Ánh sáng mặt trời là nguồn chính cung cấp cho ánh sáng xanh. Ngoài ra, con người cũng có thể tạo ra ánh sáng xanh bằng việc bật đèn huỳnh quang, đèn LED hay TV màn hình phẳng, máy tính, điện thoại thông minh…
-
Tia sáng HEV làm cho bầu trời trông có màu xanh
Các tia sáng có bước sóng ngắn có khả năng tán xạ dễ dàng hơn cả. Mức độ tán xạ cao hơn của các tia này là những gì làm cho bầu trời không có mây trông có màu xanh.
-
Mắt không phản xạ tốt với ánh sáng xanh
Trên thực tế, khả năng bức xạ UV từ mặt trời đến võng mạc chỉ chiếm gần 0,01% ngay cả khi bạn không đeo kính râm. Tuy nhiên, hãy luôn ghi nhớ rằng kính râm (Rayban chính hãng) có khả năng ngăn chặn 100% các tia cực tím UV. Đấy cũng là cách bảo vệ tránh khỏi những tổn thương không đáng có về mắt như đục thủy tinh thể, mù tuyết,… thậm chí là gây ung thư. Mặt khác, hầu như tất cả ánh sáng xanh có thể nhìn thấy đều đi qua giác mạc và thủy tinh thể và đến võng mạc.
-
Tiếp xúc với ánh sáng xanh có thể dẫn đến nguy cơ thoái hóa điểm vàng.
Các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm đã chỉ ra rằng việc tiếp xúc quá nhiều với ánh sáng xanh có thể làm hỏng các tế bào nhạy cảm với ánh sáng ở võng mạc. Điều này gây ra những thay đổi tương tự như thoái hóa điểm vàng, có thể dẫn đến mất thị lực vĩnh viễn.
Mặc dù cần nhiều nghiên cứu hơn để xác định lượng ánh sáng xanh tự nhiên và nhân tạo nhưng chúng ta cũng cần tránh và hạn chế tối đa việc tiếp xúc với ánh sáng xanh từ màn hình máy tính, điện thoại thông minh và các thiết bị kỹ thuật số khác có thể tăng lên nguy cơ thoái hóa điểm vàng trong cuộc sống.
-
Ánh sáng xanh gây hội chứng thị giác màn hình
Khi bạn đang nhìn vào màn hình máy tính và các thiết bị kỹ thuật số khác phát ra lượng ánh sáng xanh đáng kể, “nhiễu” thị giác không tập trung này làm giảm độ tương phản và có thể góp phần gây hội chứng thị giác màn hình (mỏi mắt kỹ thuật số)
-
Loại bỏ ánh sáng xanh sau phẫu thuật đục thủy tinh thể
Thủy tinh thể của mắt người trưởng thành có khả năng lọc gần 100% tia UV từ mặt trời. Khi lão hóa, thủy tinh thể tự nhiên của mắt cũng bắt đầu lọc một phần ánh sáng xanh-tím có bước sóng ngắn — loại ánh sáng xanh có năng lượng cao nhất.
Nếu bạn bị đục thủy tinh thể và sắp phẫu thuật, hãy hỏi bác sĩ phẫu thuật về loại thủy tinh thể nhân tạo (IOL) sẽ được sử dụng trong quy trình của bạn. Một số loại IOL có thể có khả năng bảo vệ võng mạc khỏi ánh sáng xanh tốt hơn so với các loại khác sau phẫu thuật.
Ngoài ra, sau phẫu thuật đục thủy tinh thể, khi ra ngoài vào ban ngày, bạn nên luôn đeo kính râm có khả năng lọc ánh sáng xanh (cũng như lọc 100% tia UV từ mặt trời). Khi sử dụng máy tính hoặc chơi thể thao ngoài trời trong thời gian dài, hãy đeo kính chuyên dụng để lọc ánh sáng xanh tốt hơn so với kính râm thông thường.
-
Không phải tất cả ánh sáng xanh đều là xấu
Một số tiếp xúc với ánh sáng xanh là điều cần thiết cho sức khỏe tốt. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng ánh sáng nhìn thấy năng lượng cao giúp tăng cường sự tỉnh táo, giúp trí nhớ và chức năng nhận thức và nâng cao tâm trạng.
Trên thực tế, một thứ gọi là liệu pháp ánh sáng được sử dụng để điều trị rối loạn cảm xúc theo mùa – một loại trầm cảm liên quan đến sự thay đổi theo mùa, với các triệu chứng thường bắt đầu vào mùa thu và tiếp tục qua mùa đông. Ngoài ra, ánh sáng xanh rất quan trọng trong việc điều chỉnh nhịp sinh học – sự thức giấc tự nhiên và chu kỳ giấc ngủ của cơ thể. Tiếp xúc với ánh sáng xanh vào ban ngày giúp duy trì nhịp sinh học khỏe mạnh.
Nhưng quá nhiều ánh sáng xanh vào đêm khuya (ví dụ đọc tiểu thuyết trên máy tính bảng hoặc máy đọc sách điện tử) có thể phá vỡ chu kỳ này, có khả năng gây ra mất ngủ và mệt mỏi vào ban ngày.
Bộ lọc ánh sáng xanh và kính bảo vệ mắt
Nếu bạn đang sử dụng điện thoại liên tục, đặc biệt là sử dụng điện thoại chủ yếu để nhắn tin, gửi thư điện tử và duyệt web cũng đồng nghĩa với việc bạn cần phải sử dụng kính lọc ánh sáng xanh để bảo vệ mắt được tốt nhất.
Bạn cũng có thể xem xét các loại tròng kính đổi màu giúp bảo vệ khỏi tia cực tím và ánh sáng xanh cả trong nhà và ngoài trời và cũng tự động làm tối khi phản ứng với tia UV ngoài trời để tăng sự thoải mái và giảm độ chói.
Bạn cũng có thể đến gặp bác sĩ nhãn khoa để hỏi về loại mắt kính phù hợp nhất với nhu cầu của bạn để xem máy tính, đọc sách hay dùng các thiết bị kỹ thuật số khác, bảo vệ mắt bạn khỏi ánh sáng xanh.